Interview met een vertaler

Marie-Béatrice Clabaut is vertaler Nederlands-Frans en Engels-Frans.

Waarom ben je vertaler geworden?

"In mijn jeugd was ik al veel met taal bezig. Ik ben opgegroeid in Noord-Frankrijk en in het lokale café was ik vaak degene die moest vertalen voor toeristen. Ik vond dat toen al erg leuk.
Na de middelbare school ben ik echter eerst aan de slag gegaan bij een internationale jongerenorganisatie, toen nog niet als vertaler.

Op mijn 25ste besloot ik naar Nederland te gaan, omdat het land en de cultuur me erg aanspraken. Ik had een jaar onbetaald verlof genomen om te onderzoeken wat mijn mogelijkheden waren. In eerste instantie heb ik allerlei banen gehad. Toen bleek dat het leven hier me inderdaad goed beviel, ben ik de opleiding tolk-vertaler gaan doen en de rest is geschiedenis. Vertalen doe je altijd naar je moedertaal toe. Vandaar dat ik nu vertaler Nederlands-Frans en Engels-Frans ben. Ik noem vertalen ook wel eens jongleren met taal."

Welke opleiding heb je gevolgd om vertaler te worden?
"Ik heb de opleiding in deeltijd gevolgd aan de ITV, Hogeschool voor tolken en vertalen. Dat was en is nog steeds een opleiding van vier jaar. De opleiding is inmiddels wel veranderd. Ik ben nog opgeleid als algemeen tolk-vertaler. Tegenwoordig zijn de opleidingen voor tolk en vertaler gesplitst. Binnen het vertaalvak kun je heel veel kanten op. Je kunt simultaan vertalen bij bijvoorbeeld grote internationale congressen, je kunt gesprekstolk worden, literair vertaler, ondertitelaar of, zoals ik, algemeen vertaler van geschreven stukken.

Een andere bekende opleiding is de Vertaalacademie Maastricht.

Ik kan een goede opleiding, welke dan ook, van harte aanbevelen. Veel mensen denken dat, als je twee talen spreekt, je vertaler kan worden. Dit gaat alleen lang niet altijd op. Vertalers die een goede vertaalopleiding hebben afgerond zullen veel betere en zorgvuldiger vertalingen leveren."

"Ik noem vertalen ook wel eens jongleren met taal"

Werk je voor jezelf en zo ja, waarom?
"Ik heb, toen ik net klaar was met de opleiding, wel gesolliciteerd bij een vertaalbureau. Daar ben ik niet aangenomen. Automatisch ben ik toen voor mezelf begonnen. Nu zou ik niet anders meer willen. De vrijheid die je als zelfstandige hebt is mij veel waard. Ik ben vrij te kiezen welke opdrachten ik wel en niet aanneem en vrij om te werken waar en wanneer ik dat wil. Daarbij vind ik het directe contact dat ik met opdrachtgevers heb erg fijn en ook belangrijk. Een te vertalen stuk levert vaak veel vragen op; het is niet altijd duidelijk wat precies bedoeld wordt met een tekst. Dat komt bij een vertaling vaak erg nauw. Vragen daarover stel ik aan klanten en dat direct kunnen doen, zonder tussenkomst van een accountmanager, is voor mij essentieel.

Natuurlijk zitten er ook wel nadelen aan het zelfstandig ondernemerschap zoals het zelf moeten binnenhalen van opdrachten en alles zelf moeten regelen met betrekking tot boekhouding, belastingen en sociale verzekeringen, maar die nadelen wegen voor mij niet op tegen de voordelen. En na zoveel jaar heb ik ook wel behoorlijk wat vaste klanten wat de acquisitie makkelijker maakt."

Kun je een gemiddelde werkdag beschrijven?
"Ik begin altijd met mijn mail. Er zijn mails met verzoeken voor een offerte of met antwoorden op vragen die ik gesteld heb over een tekst. Ik handel af wat afgehandeld moet worden en bewaar de rest voor een later moment.

Na de mail ga ik aan de slag met het vertaalwerk dat ik heb liggen. Dat is heel divers. Ik vertaal adoptiepapieren, veel vakliteratuur en projectinformatie op het gebied van milieu en landbouwontwikkeling, soms concert- of festivalinformatie en in het verleden deed ik bijvoorbeeld ook veel werk voor het Trimbos instituut.

Ik werk in stilte. Heel soms, bij laatste correcties, heb ik wel klassieke muziek op staan, maar over het algemeen heb ik stilte om mij heen nodig.

Ik vertaal in drie fases. In de eerste fase vertaal ik een stuk achter elkaar. Wat ik niet weet krijgt een vraagteken. In de tweede fase controleer ik de eerste vertaling en ga de vraagtekens oplossen. Dat kan zijn door het opzoeken van een woord of door het opvragen van informatie bij de opdrachtgever. Ook met uitdrukkingen of gezegdes is het soms even puzzelen. Ik ben in die fase bezig met het vatten van de sfeer of bedoeling van een tekst; ik moet daarbij ook rekening houden met de cultuurverschillen. Zo moest ik eens een stuk over drugs vertalen, een onderwerp dat in Frankrijk gevoeliger ligt dan in Nederland. De woordkeuze bij een vertaling is dan erg belangrijk en vraagt overleg met de opdrachtgever en soms ook om een check bij mijn Franse relaties. Taal evolueert en ik ben inmiddels 30 jaar weg uit Frankrijk. Soms moet ik dus checken of een woord dat ik wil gebruiken nog wel gangbaar is in het hedendaagse Frans.

Ik werk steeds anderhalf uur achter elkaar en pauzeer dan. Het is werk dat veel concentratie vraagt en dat je niet uren achter elkaar kunt doen.

Naast het eigenlijke vertalen ben ik ook bezig met overleg met collega's via fora op het internet of met netwerkbijeenkomsten.
En, als beëdigd vertaler, heb ik sinds kort de plicht regelmatig bijscholingen te volgen. Een deel van mijn tijd besteed ik daar dus aan. Op zich vind ik dit een goede ontwikkeling. Alleen sluit het inhoudelijke aanbod van de bijscholingen slecht aan op mijn behoeftes. Dat is wel jammer."

"Ik moet altijd rekening houden met cultuurverschillen. Zo moest ik eens een stuk over drugs vertalen, een onderwerp dat in Frankrijk gevoeliger ligt dan in Nederland"

Welke competenties zijn belangrijk in je beroep?
"Om te beginnen moet je echt heel accuraat zijn en uiteraard een goed taalgevoel hebben. Daarnaast zijn sociale en communicatieve vaardigheden belangrijk. Je moet kunnen netwerken en ook voor de contacten met opdrachtgevers zijn deze vaardigheden essentieel."

Wat is de grootste uitdaging in je beroep?
"Een tekst zo te vertalen dat niemand door heeft dat het een vertaling is. En doelgroepgericht vertalen is ook een uitdaging. Zo heb ik eens een heel formele beleidsnotitie moeten vertalen voor een groep laaggeschoolde boeren in Afrika. Dan ben ik zowel letterlijk als cultureel en sociaaleconomisch aan het vertalen. Dat is echt een uitdaging. Wel een heel leuke overigens.
Ik zie die uitdaging ook terug bij collega-vertalers. De film 'Bienvenue chez les Ch'tis' is daar een mooi voorbeeld van. Dat is een film die zich grotendeels in Noord-Frankrijk afspeelt met het bijbehorende dialect en dat is niet makkelijk te vertalen. Het heeft dan ook relatief lang geduurd voor de film in Nederland uitkwam. Het resultaat is er echter naar; ik heb veel respect voor de vertalers, er is geweldig werk geleverd."

Wat maakt het beroep van vertaler aantrekkelijk?
"De diversiteit in onderwerpen waar je mee te maken hebt is heel leuk; ik leer veel van alle teksten die ik vertaal.

Ook het bezig zijn met de finesses van taal en daarover uitwisselen met collega's is voor mij heel aantrekkelijk. Ik ben geen taalpurist, maar ik houd wel erg van taal en vind het fijn daar zo intensief mee bezig te kunnen zijn.

Opdrachtgevers zijn vaak blij met de nauwkeurige en soms kritische blik op hun tekst. Die wordt er beter van; bij een vertaling haal ik regelmatig nog foutjes uit de tekst. Het advies dat ik dan ook aan opdrachtgevers geef is om eerst te laten vertalen en daarna pas te publiceren. Vaak wordt het andersom gedaan en dat is jammer, want fouten pas ontdekken als een stuk al gepubliceerd is, is heel vervelend."

"De grootste uitdaging is een tekst zo te vertalen dat niemand door heeft dat het een vertaling is"

Wat zijn de minder leuke kanten van het beroep vertaler?
"Soms heb ik natuurlijk te maken met vrij saaie stukken tekst. Dat is minder leuk.
Ook het inschatten van het aantal uren dat nodig is voor een vertaling is soms lastig. Zo heb ik bijvoorbeeld een keer een huwelijksakte moeten vertalen. Ik dacht dat vrij snel te kunnen doen, maar dat viel tegen. Er stonden zinnen in die ik aan mijn buurman, die notaris is, moest voorleggen om te begrijpen wat er in stond. Daar ging heel veel meer tijd inzitten dan ik had ingeschat.
Wat ik tot slot minder leuk vind is dat een vertaling vaak een sluitpost is op een begroting; het werk wordt vaak onderschat."

Welk advies zou jij mensen die vertaler willen worden geven?
"Specialiseer je. Het mooiste is als je eerst een andere, inhoudelijke, opleiding hebt gedaan en dan vertaler wordt. Met bijvoorbeeld een technische, medische, juridische of literaire achtergrond start je met een goede marktpositie; inhoudelijke kennis is, zeker bij het vertalen van vakliteratuur, echt een pre.

Mijn tweede advies is dat je niet bang moet zijn om vragen te stellen aan je opdrachtgever. Ik was daar in het begin best terughoudend in, terwijl vragen stellen over de tekst echt nodig is om een goede vertaling te maken.

En tot slot, wees niet bang om een redelijke prijs voor je werk te vragen. Vertaler is geen beschermd beroep en er zit behoorlijk wat kaf tussen het koren. Dat heeft invloed op de markt. Een beginnend vertaler moet denken aan een tarief tussen 10 en 12 cent per woord. Niet opgeleide vertalers vragen soms echter maar drie cent per woord. Dat is heel lastige concurrentie. Kwaliteit bewijst zich echter uiteindelijk altijd vanzelf. Laat je dus niet intimideren door die veel te lage tarieven, neem jezelf serieus. Een beëdiging is daarbij wel belangrijk, je onderscheidt jezelf daarmee."

Hoe zie je de toekomst van het beroep vertaler?
"Die ziet er rooskleurig uit. De tijd dat een vertaler door alternatieven als Google Translate uit de markt wordt geprijsd is nog heel ver weg. Een goede vertaling is echt een ambacht en aangezien we steeds mondialer gaan werken zal er eerder meer dan minder werk komen voor goede vertalers."

Wat zou je doen als je geen vertaler zou zijn?
"Dat is een lastige. Ik zou toch wel met taal bezig zijn, mogelijk in het volwassenenonderwijs."

Wat was je droomberoep als kind?
"Dat had ik niet echt. Ik ben na de middelbare school nog wel bezig geweest met ergotherapie en heb nog even met moeilijk opvoedbare kinderen gewerkt, maar uiteindelijk is een beroep waarbij ik met taal werk toch echt mijn droomberoep gebleken."

Over Clabaut vertalingen
Marie-Beatrice: “Als native speaker en enthousiaste taalliefhebber vertaal ik al 20 jaar documenten, rapporten, brieven, etc. van het Nederlands en het Engels naar het Frans.
Beëdigde vertalingen verzorg ik van het Nederlands naar het Frans en omgekeerd.
Schrijft u zelf in het Frans? Met correcties en redactiewerk maak ik uw tekst geschikt voor uw doelgroep.”

Zie ook www.clabaut.nl.

Interview door freelance interviewer en portretschrijver Patty van Ziel (@PattyvanZiel, LinkedIn Patty van Ziel)